ستون یکی از قسمت‌های مهم هر سازه بتنی است که کار آن، تحمل فشار وارد بر سازه است. به‌صورت جزئی‌تر اگر بخواهیم بیان کنیم، وظیفه ستون‌ها انتقال بار ناشی از سقف، دال و تیر به فونداسیون است که به شکل مربعی یا دایره‌ای اجرا می‌شوند و در‌صورتی‌که ستون از حالت شاقول منحرف شود، بار اضافی به ستون وارد شده و این مقاومت ستون را کاهش می‌دهد.
امروزه قالب‌بندی یک جز مهم صنعت ساختوساز است. قالب ستون قالبی است که برای شکل‌دهی به ستون از آن استفاده می‌شود. قالب‌های ستون به‌صورت فولادی، آلومینیومی و پلاستیکی در بازار موجود هستند.
قالب‌بندی فلزی مدولار یکی از رایج‌ترین انواع قالب ستون قابل‌استفاده در سازه است که امکان مونتاژ در محل پروژه را دارد. با استفاده از قالب فلزی ستون و کنج‌های قالب بتن، می‌توان ستون‌هایی با مقطع‌های مختلفی ایجاد کرد.
قالب‌بندی ستون باید توسط متخصصان این صنعت با تجهیزات خاصی انجام شود و قالب ستون موردنظر باید شاقول شود؛ زیرا اگر به طور اصولی و درست این کار صورت نگیرد، در ساختار سازه مشکل ایجاد می‌کند. پس با رعایت این موارد و مهاربندی اصولی از بروز هر گونه مشکل جلوگیری می‌شود.
اکثر قالب‌های ستون به‌صورت موقت هستند؛ اما قالب‌های دائمی نیز وجود دارند که پس از اتمام ساختوساز جزئی از آن در سازه باقی می‌مانند.
انواع قالب‌بندی ستون بتنی
ستون‌ها را بر اساس سطح مقطع و همچنین نحوه اجرای آن‌ها می‌توان قالب‌بندی کرد:
انواع قالب‌بندی ستون بر اساس نحوه اجرای آن:
- مدولار: در این سیستم قالب‌بندی با استفاده از قالب‌های فلزی و اتصالات و تجهیزاتی نظیر پین و گوه و کنج‌ها می‌توان قالب‌بندی ستون رو اجرا کرد. عرض این قالبها بین 10 الی 50 سانتیمتر و طول آن‌ها در اندازه 1 ، 1.5 و 2 متر است.
- یکپارچه: قالبها به‌صورت یکپارچه تولید شده و به محل پروژه انتقال می‌یابند. از این سیستم قالب‌بندی در ستون‌هایی با سطح مقطع گرد استفاده می‌شود.
- سطح مقطع متغیر (کشویی): این سیستم نسبت به سیستم مدولار روش جدیدتر است و در قالب ستون با سطح مقطع مربعی یا مستطیلی از این سیستم استفاده می‌شود. ابعاد سطح مقطع مربعی که می‌توان با این سیستم اجرا کرد، از 90 سانتیمتر تا 120 سانتیمتر است و برای سطح مقطع مستطیلی تا اندازه 90*110 سانتیمتر امکان پذیر است.
انواع ستون بتنی بر اساس سطح مقطع
- ستون با سطح مقطع مستطیلی یا مربع: این ستون‌ها را می‌توان هم با سیستم مدولار و هم با سیستم سطح مقطع متغیر اجرا کرد. به دلیل اجرای آسان آن و صرفه‌جویی در هزینه‌ها، در سازه‌های مسکونی کاربرد دارد.
- ستون با سطح مقطع دایره‌ای (ستون گرد): قالب ستون گرد را با سیستم قالب‌بندی یکپارچه می‌توان اجرا کرد. اگر ارتفاع ستون بالاتر از 2 متر و تا 7.5 متر باشد، قالب ستون به صورت کمانی خواهد بود.
مراحل قالب‌بندی ستون بتنی
قالب‌بندی ستون مراحلی دارد که باید حتماً ترتیب آن‌ها رعایت شود تا با اجرای درست مراحل، قالب‌بندی ستون به‌خوبی انجام شود.
در ابتدا باید اجرای فونداسیون و آرماتور‌بندی برای ستون‌ها صورت گیرد. برای آرماتور‌بندی ستون از میلگرد‌هایی با نام رامکا استفاده می‌شود که قالب‌های ستون به آن‌ها متصل هستند. مزیت استفاده از رامکا این است که باعث می‌شود ستون‌ها در یک راستا باشند. باتوجه‌به نوع سازه و شرایط محل پروژه، از رامکا با مدل‌های مختلف می‌توان استفاده کرد. رامکا‌ها دو نوع دارند: فولادی و بتنی.
رامکای فولادی را نباید در مناطق مرطوب استفاده کرد؛ زیرا زنگ می‌زند و باعث فرسودگی ستون می‌شود.
در مرحله بعد باید قالب ستون تهیه شود. جنس قالب ستون و مدل آن از فاکتور‌های تعیین‌کننده هنگام انتخاب آن است.
بعد از تهیه قالب ستون، باید شرایط قالب برای استفاده و اجرا بررسی شود. به‌منظور جلوگیری از اینکه بتن به قالب بچسبد و یا اینکه زنگ بزند، باید قالب روغن‌کاری شود. در مواردی که از قالب برای بار چندم استفاده می‌شود، قبل از استفاده باید قالب تمیز شود تا هرگونه کثیفی و زائده‌های چسبیده به قالب از آن پاک شود. روغن‌کاری باعث می‌شود که باز و بسته کردن قالب ستون راحت‌تر انجام شود.
در آخر باید قالب بسته شود و قالب ستون تراز شود. برای بستن قطعات قالب به همدیگر، اتصالاتی نیاز است؛ مانند پین و گوه یا کنج‌ها که این فرایند باید بسیار دقیق صورت گیرد. در ادامه با این اتصالات به طور کامل آشنا خواهیم شد.
بعد از اتمام قالب‌بندی، از پشت‌بند و جک برای کنترل بار وارد به دلیل بتن‌ریزی، جلوگیری از خمیدگی ستون‌ها، شاقول نشدن آن‌ها و همچنین برای افزایش مقاومت و استحکام ستون‌ها استفاده می‌شود. لازم به ذکر است، باتوجه‌به اینکه برای ستون‌های بیرونی از جک و لوله داربستی نمی‌توان به‌منظور استحکام و ثابت‌شدن ستون‌ها استفاده کرد، به این خاطر قلاب به کار گرفته می‌شود.
جدول اقلام مورد نیاز ستون 50 × 50 سانتیمتر برای ارتفاع کم‌تر از 3 متر
| اقلام | ابعاد (سانتیمتر) | تعداد | وزن (کیلوگرم) |
|---|---|---|---|
| قالب فلزی مدولار | 30×200 | 2 عدد | 295 |
| قالب فلزی مدولار | 30×100 | 2 عدد | 295 |
| قالب فلزی مدولار | 20×200 | 3 عدد | 295 |
| قالب فلزی مدولار | 10×200 | 3 عدد | 295 |
| قالب فلزی مدولار | 10×100 | 2 عدد | 295 |
| کنج بیرونی پخدار | 5×10×150 | 8 عدد | 295 |
| قید لوله‌ای | 90×90 | 8 عدد | 50 |
| گیره متوسط | - | 32 عدد | - |
| لوله به لوله | - | 8 عدد | - |
| گوه نر و ماده | - | 100 جفت | - |
اتصالات و اجزای موردنیاز برای اجرا قالب‌بندی ستون
اجزای قالب فلزی بتن دارای متعلقات ثابتی بوده و با قرارگرفتن در کنار هم سازه‌ای محکم و یکپارچه را تشکیل می‌دهند. قالب‌های ستون جز دستة قالب‌های قائم است که دو جز اصلی و مهم آن رویه و یوغ هستند. یوغ، پشت‌بند قالب است و رویه را در بر می‌گیرد و فشار داخلی قالب یعنی نیروی کششی و خمشی روی آن اثر‌گذار است.
برای اجرای قالب‌بندی ستون نیاز به یک سری اتصالات است که برخی از آن‌ها عبارت هستند از:
- قالب بتن فلزی که استفاده می‌شود، لبه خم و یا تسمه‌ای است.
- کنج‌های بیرونی: جهت متصل‌کردن دو قالب با زاویه قائم و برای پوشش قسمت‌های بیرونی بتن به کار گرفته می‌شوند. کنج‌های بیرونی موجود که امروزه در بازار استفاده می‌شوند، در سایز‌های 5*5، 5*10 و یا 10*10 سانتیمتر هستند.
- کنج‌های داخلی:برای اینکه دو قالب با زاویه قائم به یکدیگر متصل شود و قسمت‌های داخلی بتن کاملا پوشش داده شود، کنج‌های داخلی به کار گرفته می‌شوند.
- نبشی‌های پانچ شده: از نبشی‌های پانچ شده مانند کنج‌های بیرونی جهت اتصال دو قالب با زاویه قائم و برای اتصال قسمت‌های بیرونی بتن استفاده می‌شوند. در این حالت سطح بیرونی بتن تیز خواهد بود.
- پین و گوه: برای بسته‌شدن قطعات قالب به یکدیگر و سفت‌شدن آن‌ها از پین و گوه که یکی مهم‌ترین اتصالات است استفاده می‌شود.
- پشت‌بند لوله: برای جلوگیری از باز شدن قالب به کار می‌رود.
استفاده از قالب کنج ستون الزامی است؟
یکی از مواردی که در قالب‌بندی ستون حتماً باید رعایت شود، استفاده از قالب‌های کنج است. می‌توان گفت که قالب‌های کنج ستون یک موضوع اجرایی است. در بخش قبل اشاره کردیم که از کنج‌ها برای اتصال دو قالب با زاویه 90 درجه و پوشش سطح داخلی و یا خارجی بتن استفاده می‌شود. می‌توان گفت که کاربرد قالب‌های کنج ستون، یک کار اجرایی است.
اگر قالب‌های کنج در اجرای قالب‌بندی استفاده نشود، لبه‌های ستون بتنی زاویه 90 درجه را می‌سازند.
زمانی که ستون بتنی با لبه‌های 90 درجه اجرا شود، لبه‌های ستون درچار لب‌پریدگی می‌شوند. به واسطه چنین موضوعی، اصطلاحا از قالب‌های کنج در اجرای ستون بتنی استفاده می‌شود.
ویژگی قالب ستون مناسب برای استفاده در ساختوساز :
برای اطمینان از کیفیت، مقاومت و دوام سازه باید از قالب‌های بهکاررفته در فرایند ساخت سازه مطمئن شد تا نتیجه نهایی کار قابل‌قبول باشد. یکی از قالب‌هایی که استفاده می‌شود، قالب ستون است. برای بررسی ویژگی‌های قالب ستون خوب در این مقاله با ما همراه باشید:
- قالب باید مقاومت و استحکام کافی را در برابر بار‌ها و فشارهای وارد به سبب بتن‌ریزی را داشته باشد و تاب نخورد.
- اتصالات بهکاررفته برای قالب‌بندی ستون باید مناسب باشند تا از نشت بتن جلوگیری کنند.
- عملیات قالب‌بندی باید درست صورت گیرد تا هنگام باز و بسته کردن قالب، مشکلی برای بتن پیش نیاید.
نکات اجرایی برای مونتاژ قالب ستون
در هنگام بستن قالب ستون لازم است مواردی رعایت شود تا در بتن‌ریزی خللی ایجاد نشود. یکی از مواردی که باید به آن توجه داشت دمای قالب ستون است. باید دمای قالب ستون و بتن یکسان باشد. اگر دمای قالب با در معرض گرما قرارگرفتن بالا رود، با آب پاشیدن می‌توان دما را کاهش داد.
می‌دانید که قالب‌های چوبی آب را جذب می‌کنند، برای کاهش این کار، قالب را روغن می‌زنند. البته در قالب‌هایی با جنس فلزی یا پلاستیکی نیز روغن‌کاری صورت می‌گیرد؛ زیرا از چسبیدن بتن به قالب جلوگیری می‌شود.
برای جلوگیری از به‌هم‌خوردن سطح مقطع ستون‌ها، شاقول‌کردن ستون‌ها امری ضروری است که به کمک پشت‌بندها، جک‌ها و قلاب‌ها این کار صورت می‌گیرد.
عوامل تعیین‌کننده قیمت قالب ستون
فاکتور‌های تعیین زیادی در تعیین قیمت قالب ستون وجود دارد. از مواردی که می‌توان اشاره کرد، جنس، وزن و کیفیت قالب است.
جنس قالب‌های ستون معمولاً پلاستیکی، چوبی و یا فلزی هست. قالب‌های فلزی باکیفیت‌ترین و گران‌ترین نوع قالب ستون است.
از مزایای قالب فلزی می‌توان به با‌دوام بودن، راحت باز و بسته‌شدن و سطح صاف آن‌ها اشاره کرد.
ستون‌ها عضو مهمی در سازه هستند، به همین دلیل باید در انتخاب قالب ستون دقت کافی را داشت. قالب موردنظر باید ویژگی‌های موردنیاز سازه را داشته باشد. هیچ‌گاه نباید برای کاهش هزینه‌های پروژه از قالب‌های ارزان‌قیمت و کم‌کیفیت استفاده کرد.
گاهی ممکن است در قالب‌بندی ستون از قالب‌های سفارشی استفاده کرد. واضح است که قیمت قالب‌های سفارشی از قالب‌های معمولی بیشتر است.
قالب ستون دست دوم
امروزه با افزایش قیمت‌های ابزارآلات ساختمانی مخصوصاً قالبها، بسیار از پیمانکاران ترجیح می‌دهند برای کاهش هزینه‌های پروژه از قالب‌های دست‌دوم در زمان ساختمان‌سازی استفاده کنند که ممکن است این قالبها را به‌صورت دست‌دوم خریداری یا اجاره کنند.
از نکاتی که باید به آن در هنگام استفاده از قالب دست‌دوم توجه کرد، وزن آن است. که از قالب نو سنگین‌تر هستند و با تمیزکردن سطح قالب ستون موردنظر، می‌توان به کاهش وزن آن‌ها تا حدودی کمک کرد.
باوجوداینکه استفاده از قالب دست‌دوم به کاهش هزینه‌های پروژه کمک می‌کند؛ اما باید الویت کار را ایمنی پروژه و سازه قرارداد. با استفاده از قالب‌های دست‌دوم به‌جای قالب‌های نو، ایمنی و مقاومت قالب ستون کاهش بسیاری دارد.
کلام پایانی
در این مقاله متوجه اهمیت قالب‌بندی ستون در صنعت ساختوساز شدید؛ زیرا ستون‌ها بار ناشی از سقف، دار و تیر را به فونداسیون و کف سازه منتقل می‌کند. با دانستن اجزای لازم برای قالب‌بندی ستون و نحوه انجام آن، با بررسی نکات لازم قالب‌بندی ستون سازه به‌درستی صورت می‌گیرد و ستون سازه شما محکم و با‌دوام خواهد بود.
